LINKS EN RECHTS VAN HET ORANJEKANAAL
- 23/11/2023
Wij trokken naar de provincie Drenthe in het noorden van Nederland en fietsten langs het Oranjekanaal dat van het westen naar het zuidoosten door de provincie loopt en waren verrast wat we onderweg tegenkwamen.
Gegraven tussen 1853 en 1858
We starten voor onze tocht op het punt waar het Oranjekanaal aansluit op de Drentse Hoofdvaart (dat is vanuit het zuiden komend even voorbij de televisietoren van Smilde). Eerst duiken we even in de geschiedenis, waarvoor we terug moeten naar het midden van de 19e eeuw. Rond 1850 was er in de veengebieden van Midden-Drenthe al veel turf afgegraven, maar in Zuidoost-Drenthe was nog volop hoogveen aanwezig. Enkele ondernemers uit het westen van het land hadden hiervoor belangstelling en waren bereid te investeren in de veenontginning en de turfproductie. Een bijkomende zaak was de afvoer van de turf. Zij vatten het plan op om een eigen kanaal te graven tussen de Drentse Hoofdvaart en het veengebied. Om te dit te kunnen realiseren richtten de mannen op 15 maart 1853 in Dordrecht de Drentsche Veen- en Middenkanaal Maatschappij op. In november 1853 wordt met graven van het kanaal begonnen. Vijf jaar later is het ruim 45 kilometer lange kanaal gereed. Met toestemming van de koning krijgt het de naam Oranjekanaal. Tot 1976 is het kanaal door de scheepvaart gebruikt. Nu maakt het deel uit van een telsel van kanalen dat de kern vormt van de waterhuishouding van de provincie. Verder is het domein van vissers en een enkele kanoër. Wanneer we de geschiedenis van het kanaal in het hoofd hebben opgeslagen wordt het tijd om het “stalen ros” te bestijgen.
Oranje
Op de weg langs het kanaal wordt door het gemotoriseerde verkeer stevig doorgereden, daarom is het aan te raden om de “stillere” kant te kiezen waar het ontspannen fietsen is. Om die reden beginnen we aan de zuidzijde. Al vrij snel worden we verrast door een groot veld met bloeiende papavers. Uiteraard even een paar foto’s trekken. Even later zien we als we het dorpje Oranje inrijden schuin voor ons een kleurrijk gebouwencomplex. Het is een voormalige aardappelmeelfabriek die in 1913 door de boeren in de regio is opgericht. Rondom de fabriek ontstond het dorpje Oranje met de arbeiderswoningen. Aan het einde van de zeventig jaren is de fabriek gesloten wegens kleinschaligheid en te weinig toekomstperspectief. Wij vervolgen (nu aan de noordzijde) onze rit langs het kanaal. Na anderhalve kilometer staat er een bord langs het kanaal met een opmerkelijke legende over de “raadselachtige verdwijning van de Annigje ll”. Hoe het één en ander verlopen is verklappen we niet. Ga zelf maar fietsen, kijken en lezen!
Hijken
Wanneer we rechtsaf de brug overgaan rijden we recht tegen het café ‘De Dorpskern”aan. Op de zijwand van het pand staat een mooie wielerschildering die is aangebracht toen in 2009 de Vuelta a España in het nabijgelegen Assen starrte. De uitbater is een wielerliefhebber en aan de stamtafel praten we geanimeerd over de wielersport. Bij het vertrek roept hij me nog na: “Schrijf maar dat we goede koffie zetten en lekkere appeltaart hebben”. Aan de zuidkant van het kanaal rijden we verder in oostelijke richting. Na een paar kilometer gaan bij de spoorwegovergang weer naar de noordkant. Het lijkt ingewikkeld maar het wijst zich allemaal vanzelf uit.
Kamp Westerbork
Even voorbij knooppunt 15 (na circa anderhalve kilometer) slaan we linksaf richting Kamp Westerbork. Door de bossen rijdend komen we in een totaal andere wereld, herinnerend aan de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Vanuit dit kamp werden 102.000 Joden getransporteerd naar de vernietigingskampen als Auschwitz en Solibor. 93 keer vertrok er zo’n transport. Slechts 5.000 gedeporteerden kwamen terug. Je mag vrij over het kampterrein fietsen. Het Nationaal Monument Westerbork: de spoorlijn met de omgebogen rails symboliseert de verschrikkelijke vernietiging. Op de vroegere appelplaats staan 102.000 rode stenen blokjes, één blokje voor iedere gedeporteerde man, vrouw en kind. We verlaten het terrein via knooppunt 58 en komen bij knooppunt 52 weer langs het kanaal dat we oversteken waarna we meteen linksaf slaan. Wie nog even over de Drentse veldkeitjes wil fietsen kan in de bossen die we zojuist doorkruist hebben zijn hart ophalen.
Orvelte
Bij het bordje dat verwijst naar knooppunt 97 (Veldma) houden we rechts aan. Vervolgens bij het knooppunt linksaf richting Orvelte. In 1967 wordt Orvelte als beschermd dorpsgezicht aangewezen. Dit om het oorspronkelijke karakter te behouden. Het dorpje en de boerderijen worden hersteld en zo ingericht als die in het midden van de negentiende eeuw zou moeten zijn geweest. Er werden zelfs boerderijen uit andere gemeenten overgebracht en hier in de oorspronkelijke stijl weer opgebouwd. Nu is het één van de grotere toeristische trekpleisters in de provincie waar je gemakkelijk een dag kunt doorbrengen in aantrekkelijke winkeltjes, workshops, cafeetjes enzovoorts. Maar ook de hoefsmid doet zijn werk en het boerenleven herleeft. Heden en verleden komen hier op een unieke wijze samen.
Schoonoord
Zonder de uitstapjes naar Kamp Westerbork en Orvelte hebben we nu ruim 27 kilometer langs het kanaal gefietst. Bij de brug in Schoonoord, dat zijn ontstaan dankt aan het Oranjekanaal slaan we even linksaf naar het Openluchtmuseum Ellert en Brammert, genoemd naar de twee reuzen die zoals de legende vertelt in de regio hun strooptochten hielden. In het museum herleeft het verleden van Zuidoost Drenthe. Het wonen en leven in deze omgeving wordt uitgebeeld door de verschillende woonvormen met uiteraard de plaggenhutten waarin de veenarbeiders woonden. Via het Odoornerveen komen we in de grootste plaats in de regio: Emmen met 60.000 inwoners. (De totale gemeente omvattend geheel Zuidoost Drenthe telt ruim 108.000 inwoners).
Oranjedorp
Het mooist wordt het dorpje – dat rond 1858 ontstond door de ontginningen van de veengebieden – beschreven door de dichtregels die we aantroffen bij een monument bij de brug. Na de passage van het dorp zit de trip van circa 48 kilometer langs het Oranjekanaal er bijna op. Even verder ligt de Oranjesluis en mondt het kanaal uit in de Verlengde Hoogeveensevaart.
Wij slaan rechtsaf om twee kilometer verder bij Erica te overnachten op de Charmecamping “Op Fietse”. De naam is ontleend aan een nummer van de band SKIK uit 1997 met de leadzanger Daniël Lohues die hier in Erica zijn roots heeft. “Op Fietse”: kan het toepasselijker na onze fietstocht?
Text and Photo: Teus Korporaal
